مسئولان چرا نمی‌توانند به مطالبات و انتقادات پاسخ دهند؟
«حسین امامی» مدرس دانشگاه و پژوهشگر رسانه‌های نوین می‌گوید: نهادهای دولتی به دلیل ممنوعیت استفاده حداکثری از شبکه‌های اجتماعی، امکان حضور پررنگ و واکنش سریع به شایعات و اخبار جعلی را ندارند. فیلترینگ باعث شده مسئولان پاسخ مطالبات و انتقاداتی را که مردم مثلا در تلگرام مطرح می کنند در سایت یا پلتفرم دیگری که کمترین بازدیدکننده و مخاطب را دارد منتشر کند. این یک خلاء ارتباطی جدی است.
به گزارش پایگاه خبری تحلیلی توسعه پویا و به نقل از ایرنا، امروزه با رشد و گسترش شبکه‌های اجتماعی، استفاده از این شبکه‌ها به جزء جدایی‌ناپذیر زندگی بسیاری از ما تبدیل شده است. در واقع کمتر کسی پیدا می‌شود که در گوشی موبایل یا کامپیوتر شخصی خود یکی از شبکه‌های اجتماعی را نداشته باشد و آن را پیگیری نکند. اما یکی از موضوعاتی که در خصوص شبکه‌های اجتماعی مطرح است، نقش آنها در اعتمادآفرینی یا اعتمادزدایی است.
کسانی که صاحبان فکر، اندیشه یا گردانندگان اصلی یک شبکه اجتماعی به شمار می‌آیند به راحتی می‌توانند زمینه جذب افراد یا روی‌گردانی دیگران را با پیام‌ها و محتواهایی که در آن شبکه تولید می‌کنند، ایجاد کنند. در صورتی که مطالب آنها از صحت لازم برخوردار باشد بر طرفداران آنها افزوده شده و در غیر این صورت شاید افراد جذب شبکه‌های اجتماعی دیگر شوند. بنابراین بحث اعتمادآفرینی یکی از موضوعات مهمی است که همواره عاملان اصلی شبکه‌های اجتماعی باید به آنها توجه داشته باشند.
در این زمینه، پژوهشگر ایرنا با حسین امامی، مدرس ارتباطات و پژوهشگر رسانه‌های نوین به گفت‌وگو پرداخته که شرح این گفت‌وگو را در ذیل می‌خوانیم:
نقش محتوای شبکه‌های مجازی در ایجاد اعتماد و یا تخریب آن
امامی در خصوص نقش شبکه‌های مجازی در اعتمادسازی یا تخریب آن گفت: اینکه شبکه‌های اجتماعی باعث ایجاد یا تخریب اعتماد می‌شوند، اشتباه است. چون نمی‌توانیم محیط یا فقط پلتفرم را عامل آن بدانیم. بنابراین باید از دومنظر ایجاد اعتماد و یا تخریب اعتماد را مورد بررسی قرار داد. یکی از منظر محتوا و دیگری از منظر شبکه سازی. مهمترین اصل اینکه توجه و تمرکز ما باید بر «محتوا» باشد. مثلا به خبرهایی که در رسانه های اجتماعی بازنشر می‌شوند اعتماد کنیم یا خیر؟ پژوهش‌ها نشان داده مردم به اینکه “چه کسی خبر را بازنشرکرده” است نگاه می‌کنند و با توجه به سابقه و پیش زمینه‌ای که از فرد در ذهن شان دارند به مطلب یا خبر بازنشری او اعتماد می‌کنند و سپس در مرحله دوم برایشان منبع اصلی خبر اهمیت پیدا می‌کند. البته این یک پژوهشی است که در خارج انجام شده و لازم است که در ایران هم این رفتار کاربران سنجیده شود.
وقتی به شخصی که همیشه محتوای صحیح و غیر قابل تکذیبی در گروهی یا کانالی ارسال می‌کند اعتماد پیدا می‌کنیم، هر مطلب بازنشری و ارسالی از طرف او برایمان حجت می‌شود. دیگر کاری نداریم او این مطلب را برای اینکه در جریان شایعه‌ای که در شبکه‌های اجتماعی دست به دست می‌چرخد محض اطلاع فرستاده!
به افراد بازنشر کننده مطلب بیشتر اعتماد می کنیم تا منبع خبری
به گفته امامی، افراد مهم و معتبر از نظر مطالبشان برایمان ایجاد اعتماد می‌کند و بعد پدیدآورنده یا تولیدکننده اصلی.این افراد همان رهبران فکری یا رهبران عقاید در شبکه‌های اجتماعی هستند. آنها می‌توانند باعث تغییر نگرش و تغییر رفتارها شوند. مطالب و تحلیل‌های این افراد هم عمدتا توسط سایر کاربران نقل قول یا بازنشر می‌شود.
این صاحبان فکر و اندیشه عمدتا در توییتر فعالند. فضای توییتر عمدتا فضای تولید فکر و تحلیل‌های کوتاه و مرجع نسبی برای سایر پیام‌های موبایلی است. بنابراین اکانت‌های ناشناخته و فیک و جعلی تاریخ مصرف دارد که هر زمانی می‌تواند به راحتی صفحه شان بسته شود. لذا به مطالب این اکانت‌ها مخاطبان توجه نکنند.
شبکه‌سازی‌ها می‌تواند منجر به ایجاد سرمایه اجتماعی شود
امامی در خصوص شبکه‌سازی‌ها در ایجاد یا تقویت اعتماد کاربران گفت: در زمینه شبکه‌سازی و برقراری یا تحکیم روابط انسانی در شبکه‌های اجتماعی اوضاع متفاوت‌تر است و راحت تر می‌تواند منجر به ایجاد یا تقویت اعتماد عمیق و گسترده و حتی منجر به تشکیل «سرمایه اجتماعی» شود. یکی از دلایل آن مدت زمان بیشتری است که کاربران در گروه ها بحث و اظهارنظر ومشارکت می‌کنند و این عامل باعث شناخت بیشتر از یکدیگر خواهد شد.
وی در جمع بندی این بخش سخنان خود یادآور شد: ایجاد اعتماد از منظر محتوایی در شبکه‌های اجتماعی بر اساس نفرات معتبر و موثق و سپس منابع ایجاد می‌شود و همچنین می‌تواند انتشار مطالب جعلی و شایعات موجب تخریب اعتماد و همچنین تخریب تصویر فرد بازنشر کننده شود.
ایجاد اعتماد از منظر شبکه‌سازی نیز به مراتب قوی‌تر بوده و زمانی که کاربران برای ارائه خود و تشریح دیدگاه‌ها و تفکرات خود می‌گذارند، موجب اعتماد بیشتر، رفاقت‌ها و صحبت‌ها و در نهایت تشکیل سرمایه اجتماعی می‌شود.
فیلترینگ مانع اساسی برای اعتمادبخشی به نهادهای دولتی است
امامی در پاسخ به سوال دیگر پژوهشگر ایرنا مبنی بر اینکه شبکه های اجتماعی در اعتماد آفرینی به نهادهای دولتی چگونه می‌توانند نقشی ایفا کنند، گفت: فیلترینگ مانع اساسی برای اعتمادبخشی به نهادهای دولتی و امیدآفرینی در بین مردم است. به دلیل اینکه زمانی که خبرهای منفی همچون بگومگوها، اختلافات دستگاه‌ها، اظهارنظرهای التهاب آفرین و یا مطالب کذب و خلاف واقع در رسانه‌های اجتماعی فیلترشده منتشر می‌شود ولی روابط عمومی نهادهای دولتی به دلیل ممنوعیت استفاده از این برنامه‌ها، امکان حضور پررنگ و واکنش سریع به این شایعات را ندارند. فیلترینگ باعث شده روابط عمومی دستگاه دولتی، پاسخ مطالبات و انتقاداتی را که مردم مثلا در تلگرام مطرح می کنند در سایت یا پلتفرم دیگری که کمترین بازدیدکننده و مخاطب را دارد منتشر کند. این یک خلاء ارتباطی است.
مسئولان چرا نمی‌توانند به مطالبات و انتقادات پاسخ دهند؟
این مدرس دانشگاه و پژوهشگر رسانه های نوین می‌افزاید: فیلترینگ باعث شکاف بیشتر دولت و ملت شده است. دسترسی کسانی که به راحتی دولت و مجموعه نظام را نقد می‌کنند به تلگرام فراهم است ولی دستگاه‌های دولتی با ممنوعیت قانونی حضور و فعالیت در آن مواجه‌اند.
رئیس انجمن متخصصان روابط عمومی در پایان تصریح کرد: ضرر فیلترینگ تلگرام، توییتر و یوتیوب برای نهادهای دولتی و مجموعه حاکمیت نظام بیشتر از منفعتش است و دست آنها را برای خلاف‌گویی های دشمنان ملت ایران بسته است. خبرهای منفی ای که باعث “کاهش اعتماد به نفس جامعه” و نگرانی از آینده خواهد شد. بی شک دسترسی آزادانه و رفع مانع قانونی روابط عمومی دستگاه های دولتی و رسانه ها به رسانه‌های اجتماعی پرطرفدار فیلترشده، همدلی، وفاق مردم و مسئولین را افزایش می‌دهد.
مینا اینانلو